انتبه – مقایسه‌ی چهار فیلم (۲۰۱۸-۱۹۷۷-۱۹۷۶) (۱)
شاید تا قبل از ۲۷ ژوئن سال ۱۹۷۶، کمتر کسی نام انتبه، شهری در کشور اوگاندا را شنیده بود؛ اما وقتی تیتر اول اخبار جهان به واقعه‌ی ربودن یک هواپیمای شرکت ایرفرانس به همراه ۲۴۸ مسافر و ۱۲ خدمه‌ی آن از مبدا تل‌آویو به مقصد پاریس اختصاص یافت، کم‌کم با روشن شدن مسائل پای شهر انتبه هم به خبرها باز شد. این هواپیما توسط دو چریک فلسطینی (بعدا به تعدادشان اضافه شد) و دو آلمانی به نام‌های ويلفرد بوس و بيرجيت كولمان و با حمایت عیدی امین (دیکتاتور نظامی اوگاندا)، به منظور فشار به دولت وقت اسرائیل برای آزادسازی شماری از زندانیان فلسطینی صورت گرفت و چالشی عجیب را برای دولت و نیروی ارتش اسرائیل به وجود آورد.
درگیری‌های داخلی دولت به اوج خود رسید، عده‌ای موافق آزادی زندانیان فلسطینی بودند و برخی هم این کار را سر خم کردن در برابر تروریسم می‌دانستند. فشار افکار عمومی، نگرانی مردم اسرائیل و البته ضرب‌العجل عیدی امین و تهدید او به کشتن گروگان‌ها، کار را برای دولت‌مردان اسرائیل سخت کرده بود مخصوصا که رای‌زنی و مذاکره با دیکتاتور اوگاندایی هم فایده‌ی چندانی نداشت، البته که حداقل گروگان‌های غیر اسرائیلی، آزاد شدند. وقت تنگ و جان مسافران اسرائیلی و خدمه‌ی پرواز که حاضر به ترک انتبه به همراه مسافران نجات یافته نشده بودند، در خطر جدی بود.
هیچ طرحی برای انجام عملیات نجات گروگان ممکن به نظر نمی‌رسید و دولت در حال تسلیم شدن بود که سرانجام ژنرال دن شومرون طرح خود را اعلام کرد، طرحی که به نظر می‌رسید شدنی‌ست و امکان موفقیتش زیاد است؛ ولی به هر روی نجات گروگان در کشوری دیگر به نظر سخت و حتی ناممکن می‌رسید. نیروهای ارتش اسرائیل به فرماندهی ژنرال شومرون و با لیدری یوناتان نتانیاهو تمرینات سخت و فشره‌ای را آغاز کردند تا بتوانند ظرف یکی دو روز آماده‌ی اعزام شوند و سپس با هماهنگی‌های بسیاری که بین دولت اسرائیل و موساد و چند کشور آفریقایی صورت گرفت، هواپیماهای اسراییل به سمت اوگاندا پرواز کردند و تقریبا تمام مسیر را از روی دریا و با ارتفاع بسیار کم گذشتند.
درگیریِ خونینی بین نیروهای ارتش اوگاندا و اسرائیل در فرودگاه انتبه صورت گرفت که در طی آن ۴۵ نفر از نیروهای ارتش اوگاندا، تمام گروگان‌گیرها، یک یا دو نفر از گروگان‌ها – به اشتباه ـ و سرهنگ دوم یوناتان نتانیاهو کشته شدند و بقیه‌ی گروگان‌ها آزاد و به کشورشان بازگشتند.
این عملیات که به نام «عملیات صاعقه (آذرخش)» معروف شده، بزرگ‌ترین عملیات نجات گروگان در طول تاریخ به‌شمار می‌آید.
در زیر نگاهی می‌اندازیم به چهار فیلم که در مورد این واقعه ساخته شده است:
*********************
مشخصات چهار فیلم به ترتیب سال ساخت و انتشار:
۱) پیروزی در انتبه (۱۹۷۶) – تله‌فیلم (۲)
Victory at Entebbe (1976)
امتیاز فیلم «پیروزی در انتبه (۱۹۷۶)» از پنج ستاره: *** (سه از پنج)
کارگردان: ماروین جی. چومسکی
نویسنده: ارنست کینوی
تهیه‌کننده: دیوید ال. ولپر/ رابرت گوئنت / آلبرت جی. سیمون
ژانر: درام / تاریخی / اکشن
محصول: ایالات متحده آمریکا
مدت: ۱۱۰ دقیقه
*******
۲) یورش به انتبه (۱۹۷۷) – تله‌فیلم
Raid on Entebbe (1977)
امتیاز فیلم «یورش به انتبه (۱۹۷۷)» از پنج ستاره: ***+ (سه و نیم از پنج)
کارگردان: اروین کرشنر
نویسنده: بری بکرمن
تهیه‌کننده: دنیل اچ. بلات/ ادگار جی. شریک / رابین اس. کلارک
ژانر: درام / تاریخی / اکشن
محصول: ایالات متحده آمریکا
مدت: ۱۵۰ دقیقه
*******
۳) عملیات یوناتان (۱۹۷۷)
Mivtsa Yonatan (1977)
(1977) מבצע יונתן
امتیاز فیلم «عملیات یوناتان (۱۹۷۷)» از پنج ستاره: *+ (یک و نیم از پنج)
کارگردان: مناهم گولان
نویسنده: کن گلوباس / مناهم گولان / کلارک رینولدز
تهیه‌کننده: سیبل دانینگ/ مناهم گولان / یورام گلوباس / رونی یاکوف
ژانر: درام / تاریخی / اکشن
محصول: اسرائیل
مدت: ۱۲۰ دقیقه
*******
۴) انتبه (هفت روز در انتبه) (۲۰۱۸) (۳)
Entebbe (7 Days in Entebbe) (2018)
امتیاز فیلم «انتبه (هفت روز در انتبه) (۲۰۱۸)» از پنج ستاره: ** (دو از پنج)
کارگردان: ژوره پادیلا
نویسنده: گرگوری برک
تهیه‌کننده: تیم بوان / لیزا چیسین/ اریک فلنر / رون هالپرن / کیت سولومون / مایکل رایت
ژانر: درام / تاریخی / اکشن
محصول: انگستان / ایالات متحده آمریکا
مدت: ۱۰۷ دقیقه
“توجه فرمایید، با خواندن این مطلب، ممکن است داستان فیلم‌ها لو برود.”
عملیات صاعقه موفقیت‌آمیز به اتمام رسید، پیروزی بزرگ برای اسرائیل و شکستی سخت برای مقاومت فلسطین. یک سوژه‌ی خوب برای فیلم ساختن و داستان گفتن، سوژه‌ای که درام – اکشن است و قهرمان جوان و خوش‌سیمایی هم به نام یوناتان نتانیاهو دارد.
همه چیز مهیا بوده برای فیلم‌سازی؛ فیلم‌نامه‌نویسان هر کدام به روش خود، بر اساس حقایقی که به‌دست‌شان رسیده بود داستان را روایت کردند و تیم فیلم‌سازی مشغول کارش شد. رقابت سخت و تنگاتنگ بوده و التهاب و شوق جامعه‌ی جهانی برای دانستن چگونگی هواپیماربایی و نجات گروگان‌ها زیاد، در نتیجه در سال اولِ آن واقعه یعنی ۱۹۷۶ یک تله‌فیلم و در سال بعدش دو فیلم (یکی تله-فیلم و دیگری فیلمی محصول کشور اسرائیل) پرخرج ساخته شدند و ناگهان همه چیز تمام شد. انگار بعد از ساخت سه فیلم، این سوژه دیگر سوخت، تا سال ۲۰۱۸ که دومرتبه ماجرای انتبه، به روشی دیگر نقل و ساخته شد که ای کاش نمی‌شد.
هر چهار فیلم کمابیش شروع و میانه و پایانی مشابه دارند؛ اما نقاط ضعف و قوت‌شان بسیار متفاوت و متنوع است.
فیلم پیروزی در انتبه (۱۹۷۶) گرچه بسیار سریع و تند نوشته و پرداخته و ساخته شده (پنج ماه بعد از انجام عملیات) اما خوب از آب درآمده، مخصوصا در نشان دادن درگیری‌های داخلی کابینه‌ی اسرائیل بین اسحاق رابین (آنتونی هاپکینز) نخست وزیر وقت و شیمون پرز (برت لنکستر) وزیر خارجه‌ی آن زمان؛ ولی در چند مورد دچار افراط و تفریط شده. وقتی سوژه جذاب است و داغ، مسلما بازیگران مشهور زیادی تمایل به همکاری با پروژه دارند، بازیگرانی که هر چقدر هم خوب بازی کنند و محبوب باشند، نباید نقش و تاثیرگذاری نقش‌شان در فیلم، فدای شهرت آنها شود یعنی دقیقا اتفاقی که در رابطه با الیزابت تیلور و کرک داگلاس در نقش مادر و پدر چانا ویلنوفسکی (لیندا بلر) افتاده. حضور این دو بازیگر در فیلم، جدا از بازی خوب تیلور، هیچ کمک خاصی به پیش برد قصه نمی‌کند و قابل حذف است، حالا بر فرض که دلهره و اضطراب پدر و مادری برای فرزندشان که اسیر شده و روبه‌رویی آنها با اسحاق رابین و حرف‌های‌شان هم مثمر ثمر بوده و هم تاحدودی به بی‌طرفانه قضاوت کردن گروگان‌گیرهای فلسطینی و اهمیت مذاکره کردن یا نکردن با تروریست و.. کمک کرده؛ ولی حذف ناگهانی آنها از فیلم، نشان داد بیش از آن‌که نقش‌شان مهم باشد، حضور کم‌رنگ برای درخشیدن اسم‌شان بر روی پوستر فیلم بوده که اهمیت پیدا می‌کرده.
از افراط‌‌های دیگر این فیلم، مشکلی‌ست که دو فیلم دیگر محصول ۱۹۷۷ (مخصوصا فیلم عملیات یوناتان) هم به آن گرفتار آمده‌اند: ربط دادن گروگان‌گیرهای آلمانی به حزب نازی و تمرکز بیش از حد و افراطی بر روی یوناتان نتانیاهو که همین مورد آخر، عملا فیلم عملیات یوناتان را زمین‌گیر کرده و از تفریط‌هایی که در هر چهار فیلم دیده می‌شود کم و زیاد کردن برخی افراد گروگان گرفته شده چون دو پسر سرباز ارتش اسرائیل و خواهران مسیحی‌ست.
مسلما برای بسیاری از یهودیانی که در انتبه گروگان گرفته شده بودند، محیط فرودگاه و رفتار و لهجه‌ی آلمانی‌های گروگان‌گیر یادآور اردوگاه‌های کار اجباری بوده؛ اما ماهیت عمل و رفتار ويلفرد بوس و بيرجيت كولمان، حداقل برحسب آن‌چه خودشان می‌پنداشتند، با نازی‌ها متفاوت بوده. آن دو معتقد بودند که بر اساس جهان‌بینی‌شان در حال مبارزه با هر گونه تبعیض و نژادپرستی‌اند و با گروگان‌ها مشکلی ندارند بلکه مشکل آنان با دولت اسرائیل است که از مواضعش کوتاه نمی‌آید و اصلا قرار نیست به کسی آسیبی برسد. شاید اساسی‌ترین اشکالی کار گروگان‌گیرها ـ جدا از خود گروگان‌گیری! ـ نداشتن نقشهی «ب» بوده است. آنها معتقد بودندکه اگر بتوانند هواپیماربایی را به‌درستی انجام دهند، دولت اسرائیل چاره‌ای ندارد جز این‌که با آن ها راه بیآید و وارد گفت‌وگو شود؛ اتفاقی که عملا نیفتاد و گروگان‌گیرها چون نقشهی جایگزینی نداشتند، بیش از حد تعلل کردند و در دامی که خودشان گسترده بودند، گرفتار آمدند.
پیروزی در انتبه (۱۹۷۶) هر چقدر در نشان دادن بخش درام فیلم خوب عمل کرده، همان‌قدر در بخش اکشن ضعیف بوده. در واقعیت، گروگان‌گیرها مسئول گروگان‌ها بودند و نیروهای ارتش اوگاندا مسئول محافظت از فرودگاه؛ اما در فیلم محصول ۱۹۷۶ خبری از ارتش اوگاندا نیست و گروگان‌گیرها به سادگی آب خوردن از پا در می‌آیند، اشکالی که در فیلم یورش به انتبه (۱۹۷۷) برطرف شد و این فیلم توانست بالانس خوبی را بین درام و اکشن برقرار کند و فیلمی قابل قبول باشد.
درگیری‌ها در فیلم عملیات یوناتان با آب و تاب نشان داده شده و جذاب است؛ ولی همان‌طور که گفته شد تمرکز زیاد بر روی یوناتان نتانیاهو (یهورام گائون) طوری‌که انگار او فرمانده ارتش اسرائیل بوده و ملودرام غلیظی که در اثر احساسات زیاد و غیرقابل کنترل عوامل فیلم وارد داستان شده از عملیات یوناتان فیلمی ضعیف ساخته.
اما در فیلم انتبه یا هفت روز در انتبه (۲۰۱۸) سعی شده جدا از ماجرای اصلی، به مسائل دیگری که در سه فیلم قبل مهجور مانده بود هم پرداخته شود مثلا مشخص شود که اصلا گروگان‌گیران چرا دست به چنین اقدامی زدند و به جای دیو ساختن از زن و مرد آلمانی، اتفاقا سعی شده آن دو شبیه انسان‌هایی باشند که هدفی دارند، احساساتی‌اند و بابت عمل‌کردشان شدیدا تحت فشارند و پشیمان. این بار فیلم انتبه از آن طرف بام افتاده و آن‌قدر به گروگان‌گیران آسان گرفته که خشونت در فیلم از دست رفته. آخر کار هم سر و ته درگیری‌ها هم آورده شده و لابه‌لای آن هم موفقیت گروه رقص، علی‌الخصوص نامزد سرباز جوان زیو هرش (بن سچنتزر) دیده می‌شود و در نهایت هیچ؛ فیلم انتبه عملا به بیراهه رفته، درگیر کشمکش‌های فرعی و ناکارآمد شده و ناتمام مانده، چیزی شبیه به درگیری بین فلسطین و اسرائیل که چندی‌ست مزمن شده و به نظر می‌رسد که هر حرفی از صلح هم ناتمام بماند چه رسد به مذاکره بین دو کشور.
پی‌نوشت:
۱) برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد «عملیات انتبه» اینجا کلیک کنید.
۲) برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد فیلم «پیروزی در انتبه (۱۹۷۶)» اینجا کلیک کنید.
۳) برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد فیلم «انتبه (هفت روز در انتبه) (۲۰۱۸)» اینجا کلیک کنید.
